2016.12.02, Β΄ Ἱεροψαλτικὸ Συνέδριο Κρήτης

Υπό την αιγίδα της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης 
Χανιά, 2 – 4 Δεκεμβρίου 2016

«Η Ψαλτική Τέχνη στη Σύγχρονη Εκκλησιαστική

 και Κοινωνική Πραγματικότητα»

       του Χαρίλαου Κ. Καραγκούνη,
τελειόφοιτου του Τμήματος Λαϊκής και Παραδοσιακής Μουσικής του ΤΕΙ Ηπείρου

 

     Το 2^ο Ιεροψαλτικό συνέδριο διοργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Ιεροψαλτών Νομού Χανίων «Γεώργιος ο Κρής»  στις 2 Δεκεμβρίου και οι εργασίες του κράτησαν μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου του 2016, έχοντας ως γενικό τίτλο « Η Ψαλτική Τέχνη στη Σύγχρονη Εκκλησιαστική και Κοινωνική Πραγματικότητα». Οι θεματικές του συνεδρίου κινήθηκαν επάνω στους εξής άξονες:
 

Η Ψαλτική στην Κρήτη

1. Η Βυζαντινή μουσική στην Κρήτη: παρελθόν, παρόν και μέλλον
2. Προσωπικότητες της ψαλτικής στην Κρήτη
3. Μουσική χειρόγραφα στις βιβλιοθήκες και τις Μονές της Κρήτης
4. Υμνογραφικά χειρόγραφα για Αγίους της Κρήτης.

Ψαλτική και Λατρεία

1. Ο ιεροψάλτης στην λατρευτική πράξη,
2. Η ψαλτική ως λειτουργική τέχνη,
3. Σχέσεις του ιεροψάλτη με κλήρο και λαό
4. Σχέσεις Συνδέσμων Ιεροψαλτών με τη Διοικούσα Εκκλησία

 

Η Ψαλτική Παράδοση και η εξέλιξή της

1. Συντήρηση και Εξέλιξη των ψαλτικών παραδόσεων
2. Η ψαλτική και η ευρύτερη μουσική παράδοση
3. Ψαλτική και νέες τεχνολογίες
4. Νέες Μουσικές δημιουργίες και εκδόσεις

     Το συνέδριο άρχισε τις εργασίες του την Παρασκευή στις 2 Δεκεμβρίου του 2016 στις 10:00 με 10:30 στο Πνευματικό Κέντρο του Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονος Χαλέπας Χανίων με το καλωσόρισμα και τους προβλεπόμενους χαιρετισμούς των εκπροσώπων της Ι. Μ. Κυδωνίας και Αποκορώνου καθώς και του Δήμου Χανίων.

    Η 1^η συνεδρία είχε θέμα «Ψαλτική και Ορθόδοξη Λατρεία» και προήδρευσε ο Ιωάννης Καστρινάκης (Καθηγητής Μουσικής). Ο πρώτος ομιλών της συνεδρίας αυτής ήταν ο Αντώνιος Κουτεντάκης, ο οποίος παρουσίασε το θέμα «Η σημασία του Κοινωνικού και των λοιπών ύμνων της απολύσεως κατά τη Θεία Λειτουργία». Επόμενος ομιλητής ήταν ο Ιωάννης Τσερεβελάκης που παρουσίασε το θέμα «Ορθόδοξη λατρεία: Συν-ιερουργία κλήρου και λαού». Τελευταία ομιλία της 1^ης συνεδρίας ήταν του Κωνσταντίνου Ζορμπά, διευθυντού της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, που ανέπτυξε το θέμα «Από τον «Λαμπριάτικο Ψάλτη» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στον ψάλλοντα λαό του Νίκου Καζαντζάκη – Μια απόπειρα επανεύρεσης χαμένου λειτουργικού βιώματος».

     Η 2^η συνεδρία είχε τίτλο «Ψαλτικά και Λειτουργικά Χειρόγραφα» με προεδρεύοντα τον Κωνσταντίνο Ζορμπά.(για την ιστορική ακρίβεια, στην 2η συνεδρία προήδρευσε τελικά ο Ιωάννης Τσερεβελάκης, καθώς ο Κων/νος Ζορμπάς έπρεπε να αναχωρήσει λόγω επειγόντων υποχρεώσεων). Ο πρώτος που μίλησε στη συνεδρία αυτή ήταν ο Εμμανουήλ Δουνδουλάκης, επίκουρος καθηγητής της Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης, με θέμα «Υμνογραφικά Κρητών Αγίων Επισκόπων σε Σιναϊτικούς κώδικες. Κριτική Θεώρηση, διακειμενική προσέγγιση». Στη συνέχεια μίλησε ο Ανδρέας Γιακουμάκης, διδάσκων και εκλεγμένο μέλος ΕΔΙΠ της   Εκκλησιαστικής Ακαδημίας της Κρήτης, παρουσιάζοντας το θέμα «Η συμβολή της Ιεράς Μονής Πρέβελης στην ψαλτική παράδοση της Κρήτης κατά τον 19^ο αιώνα». Επόμενος ομιλητής, ήταν ο Μιχάλης Στρουμπάκης, επίκουρος καθηγητής της Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης, που παρουσίασε το θέμα «Άγνωστο «δύναμις» του Γεωργίου Κρητός – Μορφολογικές παρατηρήσεις». Τελευταίος ομιλητής της συνεδρίας αυτής ήταν ο μουσικοδιδάσκαλος ερευνητής Ιωάννης Καστρινάκης, παρουσιάζοντας το θέμα «Τα χειρόγραφα ψαλτικής τέχνης της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων».

    Η πρώτη μέρα του συνεδρίου ολοκληρώθηκε στο Κολιμπάρι, στις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης, με παρουσίαση των Χορωδιών α) του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Νομού Χανίων «Γεώργιος ο Κρής», που τη διεύθυνε ο Ιωάννης Σκαλιδάκης, β) του Συνδέσμου του Σωματείου Ιεροψαλτών Ηρακλείου «Ανδρέας ο Κρής» υπό τη διεύθυνση του Ιωάννου Τσερεβελάκη και γ) του Βυζαντινού Χορού Χανίων υπό τη διεύθυνση του Ιωάννου Καστρινάκη. Η βραδινή αυτή εκδήλωση είχε και δύο σημαντικότατες τιμητικές ομιλίες:  Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακαρίου, εκπροσώπου της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας της Κρήτης, και του Ομότιμου βυζαντινομουσικολόγου Καθηγητού του ΕΚΠΑ Γρηγορίου Στάθη, με θέμα «Σωζόμαστε γιατί ψέλνουμε».

    Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας κ. Μακάριος στην ομιλία του έκανε λόγο για μια «εκοσμίκευση της Θείας Λατρείας». Η σύγχρονη ζωή και πραγματικότητα εναποθέτει διάφορα προβλήματα στην  κοινωνία και στη ζωή των ανθρώπων και ο άνθρωπος επιθυμεί να αδειάσει από αυτά που των προβληματίζουν. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν βιώνει την ζωή όπως στο παρελθόν. Η κοινωνία δυσκολεύεται να αφομοιώσει τα δεδομένα της σύγχρονης ζωής γιατί η πραγματικότητα εξελίσσεται πολύ γρήγορα. Έκανε αναφορά στο έργο του Ντοστογιέφσκι «ο Μέγας Ιεροεξεταστής» λέγοντας πως «η κοινωνία των ανθρώπων θα γίνει μια παγκόσμια ομονοούσα μυρμηγκοφωλιά».
Παράλληλα, ο κ. Μακάριος ανέφερε πως η παγκόσμια ένωση είναι το μαρτύριο της ανθρωπότητας. Η παγκόσμια ηθική χρειάζεται τη μαζοποίηση των ανθρώπων υπό το πρίσμα της αθεΐας και του υλιστικού πολιτισμού. Η σύγχρονη ψυχολογική κόπωση έφερε την πολιτιστική ταυτότητα και μουσική του χάους. Στην εποχή αυτή, όλα περνούν από μια αμφισβήτηση και η κοινωνία επιζητά την ταυτότητά της, αναζητώντας το άδειασμα από τον κορεσμό της ψυχής. Η Εκκλησία, προβάλει την παράδοση ως ιστορική συνείδηση γιατί ζούμε ως κοινωνία σε καθεστώς παγκοσμιοποίησης. Επιπλέον, ανέφερε πως η εκκλησιαστική μιζέρια και απαξίωση εμποδίζει την βίωση της Θείας Λατρείας. Η υπερβολική εξοικείωση με τα Θεία μπορεί να φτάσει στην πνευματική αφασία. Πρέπει να δομηθεί μια σχέση και όχι μια ιστορική συνείδηση. Ελπιδοφόρος βηματισμός στο πνευματικό ξεχαρβάλωμα είναι η σωστή εκπαίδευση. Στη σημερινή εποχή η Εκκλησιαστική Μουσική κινείται στα όρια μιας ηθοποιητικής επίδειξης και εντυπωσιασμού με αποτέλεσμα να «φύγει η παράδοση και να μείνει η παράβαση». Ακόμα και στα μοναστήρια δεν ακολουθούν την τυπική διάταξη των Ακολουθιών. Η Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι μια μουσική υπόκρουση αλλά μια έμπρακτη θεολογία. Δυστυχώς, στην εκκλησιαστική καθημερινότητα έχει παρεισφρήσει ένας αιθέρας συναισθήματος με τα διάφορα προτεσταντικού τύπου και ύφους τραγούδια, προκειμένου να θεραπεύεται ένας λειτουργικός συναισθηματισμός. Η Βυζαντινή Μουσική είναι ο βηματισμός για την είσοδο στη Βασιλεία του Θεού.
Κλείνοντας, ο Σεβασμιώτατος, ανέφερε μια φράση του Οδυσσέα Ελύτη “ό,τι χαθεί χάνεται για πάντα, ό,τι σώσεις στην αστραπή, στον αιώνα θα μένει.”
(Την ομιλία του Σεβασμιωτάτου Αγίου Γορτύνης θα βρείτε ηχογραφημένη και βιντεοσκοπημένη εδώ:
http://georgiosokris.blogspot.gr/2016/12/Omilies1.html)

    Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν και η ομιλία του Καθηγητού Γρηγορίου Στάθη, ο οποίος, πατώντας στη στερεά βάση της ορθόδοξης πατερικής θεολογίας και ερμηνεύοντας την βιβλική αφήγηση της θαυματουργικής διασώσεως των εν Βαβυλώνι Τριών Παίδων από την κάμινο του πυρός, τεκμηρίωσε τον σωστικό ρόλο της Ψαλτικής τέχνης στην Εκκλησία. Εκείνοι, κατά τον Ιερό Χρυσόστομο “εσώθησαν ότι ύμνουν”.

   Η βραδινή αυτή εκδήλωση περιελάμβανε και απονομή «Διπλώματος Τιμής» στον Ομότιμο Καθηγητή του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γρηγόριο Στάθη, στον Πρωτοψάλτη και Άρχοντα Μαΐστορα της Μ.τ.Χ.Ε κ. Γεώργιο Χατζηθεοδώρου, καθώς και στον Πρωτοψάλτη και Άρχοντα Διδάσκαλο του Αποστόλου της Μ.τ.Χ.Ε κ. Δημήτριο Νερατζή για την σημαντική τους συμβολή στην ανάπτυξη της Ψαλτικής Τέχνης.

   Η επόμενη συνεδρία πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016 πάλι στο μεγάλο και καλαίσθητο Πνευματικό Κέντρο του Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονος Χαλέπας Χανίων. Η 3^η συνεδρία είχε θεματική ενότητα «Η Ψαλτική Παράδοση και η Εξέλιξή της», όπου προήδρευσε ο Εμμανουήλ Γιαννόπουλος, επίκουρος καθηγητής βυζαντινομουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ. Πρώτος ομιλών ήταν ο Πρωτοψάλτης ερευνητής Νικόλαος Ταπραντζής με θέμα «Κεκραγάριον Ιακώβου, ήχος α΄ – μεταβατική εξηγητική και νέα μέθοδος – συγκριτική μελέτη πηγών, αναλύσεις – επισημάνσεις». Δεύτερος ομιλητής ήταν ο Μάξιμος Καλιακάτσος – Παπακώστας, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με θέμα «Η βυζαντινή μουσική υπό το πρίσμα υπολογιστικών μοντέλων». Τρίτος κατά σειράν ομιλητής ήταν ο  Ιωάννης Λιάκος, επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Βελλάς Ιωαννίνων και Πρωτοψάλτης του Μητροπολιτικού Ι. Ν. Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά Θεσσαλονίκης, με θέμα «Η Ψαλτική Τέχνη της Θεσσαλονίκης κατά τον Κ΄ – ΚΑ΄ αιώνα». Τελευταίος ομιλητής της συνεδρίας αυτής ήταν ο συμπολίτης μας Κωνσταντίνος Χαριλ. Καραγκούνης, επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών και Διευθυντής του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, ο οποίος παρουσίασε το θέμα «Το “Όλον” και τα “επιμέρους” στην Ψαλτική».(Για να διαβάσετε την ομιλια πατήστε εδώ) Ο Βολιώτης θεολόγος, Βυζαντινομουσικολόγος  έδειξε με έναν εξαιρετικά ευρηματικό τρόπο την άρρηκτη σχέση θεολογίας και Ψαλμωδίας, υποστηρίζοντας ότι τα επιμέρους στοιχεία της Ψαλτικής Τέχνης, τα οποία απαρτίζουν την ενιαία και αδιάσπαστη έννοια της Ψαλμωδίας ως “όλον”, έχουν   αναγωγικό χαρακτήρα, βοηθώντας στην κατανόηση και πρόσληψη από τους πιστούς του ορθοδόξου δόγματος του Αγίου Τριαδικού Θεού, του μόνου όντως “Όλου”.

   Η 4^η και τελευταία, στην ουσία, συνεδρία του 2^ου Ιεροψαλτικού Συνεδρίου Κρήτης είχε ως θεματική ενότητα «Προσωπικότητες της Ψαλτικής Τέχνης», με προεδρεύοντα τον Κωνσταντίνο Χαριλ. Καραγκούνη. Η πρώτη ομιλία της συνεδρίας αυτής ήταν του Μουσικοδιδασκάλου, Χοράρχου και ερευνητού Αντωνίου Μιχελουδάκη με θέμα «Τα πρόσωπα της ψαλτικής στο Ρέθυμνο του 19^ου αιώνα». Δεύτερος ομιλητής ήταν ο Ιεροψάλτης μεταπτυχιακός φοιτητής του ΑΠΘ Δημήτριος Κολλιντζάς με θέμα «Φίλιππος Τζαγκαρόλος, ένας άγνωστος μελοποιός του Μαθηματαρίου». Τρίτος κατά σειράν ομιλητής ήταν ο Δρ Βυζαντινής Μουσικολογίας Εμμανουήλ Σουργιαδάκης έχοντας ως θέμα «Απολαβές και εισοδήματα των πατριαρχικών και ενοριακών ψαλτών στην Κωνσταντινούπολη κατά τον 18^ο αιώνα». Ο τέταρτος ομιλητής ήταν ο Παναγιώτης Χοβαρδάς, Αρχαιολόγος, Λαμπαδάριος του Μητροπολιτικού Ι. Ν. Αγ. Γρηγορίου του Παλαμά Θεσσαλονίκης και Πρόεδρος του Συνδέσμου Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης, με θέμα «Ο Πρωτοψάλτης Γεώργιος Δάφας: συμβολή στην ψαλτική παράδοση της Θεσσαλονίκης του 20^ου αιώνα». Τελευταία ανακοίνωση της συνεδρίας αυτής ήταν του καθηγητού Εμμανουήλ Γιαννόπουλου, με θέμα ο «Αντώνιος Ιερεύς και Μέγας Οικονόμος της Μεγάλης Εκκλησίας».

    Το απόγευμα του Σαββάτου τελέστηκε Μέγας Εσπερινός της Κυριακής στον Ιερό Ναό του Αγίου Παντελεήμονος. Μετά το πέρας της ακολουθίας του Εσπερινού ακολούθησε μια εκδήλωση με την Χορωδία Παραδοσιακής Μουσικής «Παύλος Βλαστός» που διεύθυνε ο Α. Μιχελουδάκης, με τον Γυναικείο Βυζαντινό Χορό του Ι. Ν. Αγίου Τίτου Ηρακλείου που διεύθυνε η κυρία Χ. Γρύλλου – Λενακάκη, και με την Βυζαντινή Χορωδία του Δήμου Ηρακλείου υπό την διεύθυνση του Εμμ. Σουργιαδάκη. Η εκδήλωση αυτή περιελάμβανε και δύο κεντρικές ομιλίες του Πρωτοψάλτου μουσικολόγου ερευνητού και συγγραφέα Γεωργίου Χατζηθεοδώρου με θέμα «Η δοξολογία σε ήχο πλ. α΄ του Γερμανού, Αρχιερέως Νέων Πατρών, και η εξήγηση – καλλωπισμός της από τον Ιωάννη Πρωτοψάλτη Κρήτης» και του καθηγητού Γρηγορίου Στάθη με τίτλο «ο Ασπράγγελος», μια ιστορικομυθιστορηματική αφήγηση για την επινόηση της Νέας Μεθόδου αναλυτικής σημειογραφίας της Ψαλτικής Τέχνης.

    Το συνέδριο ολοκληρώθηκε με την Θεία Λειτουργία της Κυριακής στον Ι. Ν Αγίου Παντελεήμονος Χαλέπας Χανίων, στην οποία έψαλαν Χοροί Ψαλτών πλαισιωμένοι από τους συνέδρους Ιεροψάλτες.Το συνέδριο αυτό είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον για την πόλη μας, όχι μόνο για την συμμετοχή του Διευθυντού του Τομέα Ψαλτικής Τέχνης και Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου σε αυτό, αλλά και διότι ο κ. Κωνσταντίνος Καραγκούνης κλήθηκε και συμμετείχε στην Επιστημονική Επιτροπή του συνεδρίου.

---